094 Rachunek zysków i strat (sprawozdanie z zysków lub strat oraz innych całkowitych dochodów)

Rachunek zysków i strat lub sprawozdanie z zysków lub strat zgodnie z nomenklaturą Międzynarodowych Standardów Rachunkowości stanowi część sprawozdania finansowego za pomocą którego ustalamy wynik finansowy. Wynik dodatni czyli zysk netto lub wynik ujemny czyli strata netto stanowią część kapitałów własnych spółki.

W poniższej tabeli rachunek zysków i strat, który udało się ułożyć z danych finansowych podawanych w Internecie. Ponieważ dane te były podawane za poszczególne kwartały narastająco przekształciłem je w wartości kwartalne, z wyjątkiem danych za 2008 r. W kolumnie „2008” są dane roczne.

Tabela nr 84 Uporządkowane podstawowe dane finansowe – rachunek zysków i strat

Może się kazać, że dane finansowe za poszczególne kwartały uzyskane w Internecie nie sumują się do danych podanych za rok obrotowy. Może to wynikać z faktu, że meldunki z danymi finansowymi za ostatni kwartał publikowane są przed zakończeniem badania sprawozdań finansowych przez biegłych rewidentów. W trakcie badania mogą zostać wprowadzone korekty do sprawozdania finansowego lub spółka może otrzymać nowe dokumenty lub może powziąć nowe informacje, które spowodują konieczność zmiany pierwszej wersji sprawozdania finansowego.

Przychody i koszty możemy dzielić w różnorodny sposób, w zależności od potrzeb kierownictwa spółki.

W pozycji „przychody ze sprzedaży” spółki wykazują przychody z podstawowej działalności, a więc w przypadku CCC jest to sprzedaż obuwia oraz przychody z udzielania franszyzy.

W pozycji „koszt własny sprzedaży, pozostałe przychody i koszty operacyjne” znajdujemy:

1. Koszt własny sprzedaży, który składa się z wszelkich kosztów ponoszonych przez jednostkę w toku działalności operacyjnej. Koszty te można dzielić w różnorodny sposób:

a) według układu rodzajowego na koszty amortyzacji majątku trwałego (amortyzacja to roczne szacunkowe zużycie majątku trwałego), surowców i materiałów, energii, usług obcych, wynagrodzeń i narzutów na wynagrodzenia (przede wszystkim składek na ubezpieczenia społeczne ponoszonych przez pracodawcę), pozostałe koszty rodzajowe oraz wartość sprzedanych towarów. Ten podział powinien być stosowany przez jednostki o jednorodnej działalności;

b) według miejsc powstawania na i) koszt wytworzenia produktów, który obejmuje koszty, które dają się bezpośrednio przypisać do procesu wytworzenia (na przykład amortyzacja maszyn i urządzeń produkcyjnych, surowce i materiały bezpośrednie, energia wykorzystywana w toku produkcji, usługi obce przypisane do procesu wytwórczego, wynagrodzenia pracowników, którzy biorą udział w procesie produkcji, koszty pośrednie (wydziałów), które można w rozsądny sposób przyporządkować na wydziały produkcyjne oraz wartość sprzedanych towarów), ii) koszty zarządu, do których należą koszty wydziałów administracyjnych, księgowych, prawnych, które nie dadzą się w bezpośredni ani pośredni sposób przypisać do przychodów z wytwarzanych produktów i towarów, a także koszty generowane przez władze spółki jak Zarząd czy Rada Nadzorcza, iii) koszty sprzedaży, do których należą koszty utrzymania punktów sprzedaży, transportu z fabryk do sklepów, reklamy itp.;

c) zbliżonym podziałem kosztów do poprzedniego jest podział na koszty bezpośrednie, które dadzą się w prosty sposób przypisać do procesu wytwarzania produktów, koszty wydziałowe, które można przypisać do wytwarzanych produktów kluczami podziałowymi; koszty zarządu, których nie można rozsądnie przypisać do wydziałów, ani do produktów;

e) koszty stałe, które są niezależne od poziomu produkcji (np. koszty wynajmu pomieszczeń, koszty zarządu) oraz koszty zmienne, które są zależne od poziomu produkcji (np. koszty surowców, energii).

Z przedstawionych wyżej podziałów najbardziej przydatny do analizy ekonomicznej jest podział na koszty stałe i zmienne. Pozwala on wyliczyć tak zwany próg rentowności, czyli poziom sprzedaży przy którym produkcja staje się opłacalna, doskonale nadaje się do wyliczenia takich wskaźników jak koszt kapitału czy dźwignia operacyjna. Niestety rachunkowość finansowa najczęściej nie generuje takich danych, zajmuje się tym w niektórych firmach rachunkowość zarządcza, ale już pewno nie znajdziemy takich danych w pakiecie danych podstawowych, które są dostępne w Internecie. Przyjęcie założenia, że koszty zmienne to koszty bezpośrednie, a koszty stałe to koszty wydziałowe, które można znaleźć gdzieniegdzie w literaturze, jest moim zdaniem błędne, a wyniki takiego rachunku mogą wprowadzać czytelnika w błąd.

W pozycji: pozostałe przychody operacyjne i pozostałe koszty operacyjne spotykamy informacje o wykraczających poza normalną działalność zyskach i stratach, które dadzą się powiązać z tą działalnością, a to w szczególności: wyniku (zysku lub stracie) na sprzedaży majątku trwałego powiązanego z działalnością operacyjną (np. środki trwałe, wartości niematerialne, nieruchomości inwestycyjne), odpisach z tytułu utraty wartości przez ten majątek oraz należności powiązane z działalnością operacyjną, wysokości otrzymanych i rozliczonych dotacji, zmianie w wartości rezerw na świadczenia pracownicze itp.

W pozycji: „koszty i przychody finansowe, udział w zyskach jednostek stowarzyszonych” mamy do czynienia z przychodami i kosztami z odsetek uzyskanych i zapłaconych z tytułu kredytów, pożyczek, kredytów kupieckich, przekroczenia terminów płatności, różnic kursowych, z wyjątkiem powstałych z wyceny jednostek sporządzających sprawozdania finansowe w walucie innej niż waluta prezentacji w procesie konsolidacji sprawozdań finansowych, ze sprzedaży instrumentów finansowych (udziałów, akcji, obligacji, należności), z bieżącej wyceny instrumentów finansowych z wyjątkiem przeznaczonych do sprzedaży, z bieżącej wyceny pochodnych instrumentów finansowych, z wyjątkiem zakupionych w celu zastosowania rachunkowości zabezpieczeń, z dywidend otrzymanych i ze wspomnianych już udziałów w zyskach jednostek stowarzyszonych, a więc takich, w których spółka jest znaczącym inwestorem (posiada pomiędzy 20%-50% udziałów w kapitale jednostki lub powiązania personalne lub prawne zapewniające znaczący wpływ na politykę finansową jednostki). Jednostki takie nie są wyceniane ani w wartości historycznej, ani w wartości godziwej (rynkowej), ale w momencie zakupu udziałów lub akcji w wartości pozyskanego kapitału (kapitału własnego na akcję). Na koniec każdego roku obrotowego wycena jest korygowana o wartość pozyskanego w roku obrotowym zysku lub straty netto lub innego kapitału. Ponadto można dokonywać odpisów z tytułu utraty wartości przez jednostki stowarzyszone.

Powyższych opisów poszczególnych pozycji rachunku zysków i strat nie należy traktować jako kompletnego zestawu składników. Wręcz przeciwnie jest to opis znacznie uproszczony i wymieniający tylko najważniejsze składniki.

W pozycji: podatek dochodowy i podatek odroczony mamy, mówiąc w dużym uproszczeniu, podatek wynikający z iloczynu zysku brutto i stawek podatku dochodowego od osób prawnych obowiązujących spółkę. Ulgi podatkowe, możliwość odliczenia straty podatkowej w okresie następnych pięciu lat obrotowych oraz skomplikowane przepisy podatkowe stanowiące, że niektóre koszty i przychody musimy zaksięgować w bieżącym roku obrotowym, ale podatkowo musimy ująć w poprzednim lub następnym roku obrotowym, powodują, że podatek do zapłaty jest z zasady niższy niż wynikający z zysku brutto i stawki podatkowej. Może się także zdarzyć, że będzie wyższy niż wynikający z prostego przeliczenia. Podatek, który został zapłacony w poprzednim roku obrotowym lub następnym roku obrotowym to tak zwany podatek odroczony. Kwota wykazana w pozycji „podatek dochodowy i odroczony” stanowi sumę (różnicę) tych podatków.

Spróbuję to zilustrować w uproszczony sposób poniższej tabeli:

Tu Tabela nr 85 Podatek dochodowy i podatek odroczony

Międzynarodowe Standardy Rachunkowości wymagają, aby sprawozdanie z zysków lub strat uzupełnić o rachunek tak zwanych innych całkowitych dochodów, czyli takie pozycje dochodów, które nie są wykazywane w bieżącym roku obrotowym w żadnej pozycji sprawozdania z zysków lub strat, tylko znajdują swoje odzwierciedlenie w kapitałach spółki (najczęściej w kapitale z przeszacowania). Są to, między innymi, następujące pozycje:

– zyski i straty z wyceny aktywów finansowych przeznaczonych do sprzedaży,

– niektóre zyski i straty spowodowane stosowaniem rachunkowości zabezpieczeń,

– różnice kursowe z wyceny jednostek sporządzających sprawozdanie finansowe w innej walucie prezentacji wyliczone w procesie konsolidacji sprawozdań finansowych grupy,

– zyski i straty z wyceny i realizacji wyemitowanych własnych kapitałowych instrumentów pochodnych (obligacje na akcje, opcje na akcje).

I to by było na tyle. W następnym poście o tym, w jaki sposób Rockefeller poradził sobie z rachunkiem zysków i strat.

 Waldemar Mierniczek

093 CCC – bilans

Jeżeli spojrzymy na bilans CCC sporządzony z podstawowych danych finansowych, które można ściągnąć z Internetu i porównamy go z bilansem z poprzedniego postu (tabela nr 83), to zobaczymy, że niewiele się one różnią.

Tabela nr 80 – Uporządkowane podstawowe dane finansowe – bilans

Wyjaśniam znaczenie poszczególnych pozycji:

1. Aktywa trwałe – pozycja dotyczy majątku produkcyjnego (grunty, budynki, maszyny, urządzenia, środki transportu), który zużywa się w procesie produkcyjnym dłużej niż przez rok lub dłużej niż przez okres trwania cyklu produkcyjnego (np. przy budowie statków), inwestycje w nieruchomości (zakupione w celu sprzedaży, dzierżawy lub wynajmu), inwestycje w instrumenty finansowe dostępne do sprzedaży (akcje, udziały) lub trzymane do terminu wymagalności (obligacje), część pożyczek udzielonych i należności, których spłata nastąpi po upływie roku, aktywa z tytułu podatku odroczonego, długoterminowe czynne rozliczenia międzyokresowe.

Z ciekawości (a ciekawość cechuje zajadłych inwestorów) zajrzałem do sprawozdania finansowego CCC za 2011 r., żeby zobaczyć co znajduje się pod tą pozycją: są to głównie grunty, budynki i budowle – 163.639 tys. zł oraz środki trwałe w budowie – 120.061 tys. zł, co stanowiło dla mnie niespodziankę, ponieważ przypuszczałem, że majątek producenta butów powinien składać się głównie z maszyn i urządzeń (19.848 tys. zł).

2. Pozostałe aktywa obrotowe – zapasy, należności i pożyczki o okresie spłaty krótszym niż rok, aktywa (środki trwałe, inwestycje w nieruchomości itp.) przeznaczone do sprzedaży, instrumenty finansowe krótkoterminowe i pochodne (forwardy, opcje, swapy), krótkoterminowe czynne rozliczenia międzyokresowe.

W przypadku CCC podstawową pozycją pozostałych aktywów obrotowych są towary o wartości brutto 466.849 tys. zł. Wartości netto nie podano, ale biorąc pod uwagę, że wartość odpisów z tytułu utraty wartości na całe zapasy wynosi 729 tys. zł, jeżeli przyjmiemy, że odpis w całości dotyczy towarów, to ich wartość wynosi 466.120 tys. zł, co stanowi 62% sumy bilansowej. Skoro tak, to powinniśmy być pewni, że ich wartość nie jest zawyżona.

Przypuśćmy, że w jednym sklepie supermarketu, w którym znajdują się salony CCC znajduje się 5.000 par butów, a średnia cena pary butów wynosi ok. 150 zł. To oznacza, że buty sprzedawane są w około 600 sklepach. Biorąc pod uwagę, że CCC prowadzi interesy w Polsce, Austrii, Chorwacji, Czechach, Niemczech, na Węgrzech, Łotwie, w Rumunii, Kazachstanie, na Słowacji, w Słowenii, Szwajcarii, Turcji i na Ukrainie, wartość zapasu wydaje się realistyczna. Inne pytanie: czy realistyczne jest, że wartość brutto butów, które podlegają częstym wahaniom mody, ma tak niskie odpisy z tytułu utraty wartości.

Nie jest też jasne, jak duża część towarów została wyprodukowana z spółkach stanowiących część grupy (zwanej w Polsce kapitałową), a jak duża część została zakupiona z firm spoza grupy, gdyż CCC nie wykazuje zapasu produktów, tak jakby nie produkowała butów.

3. Pozostałe aktywa – tą pozycję aktywów umieściłem w bilansie, żeby sprawdzić, że dane o aktywach są spójne. Okazało się, że tak, ale nie dla wszystkich danych ściągniętych z Internetu musi tak być.

4. Zobowiązania długoterminowe, a więc część kredytów, pożyczek, zobowiązań z tytułu leasingu finansowego, która zostanie spłacona najszybciej po upływie roku od daty bilansowej, rezerwy z tytułu podatku odroczonego, świadczeń pracowniczych (odprawy emerytalne, nagrody jubileuszowe) i inne, długoterminowe rozliczenia międzyokresowe.

W przypadku CCC są to głównie kredyty bankowe.

5. Zobowiązania krótkoterminowe obejmują cześć kredytów, pożyczek, zobowiązań z tytułu leasingu finansowego, których termin spłaty przypada na okres krótszy niż rok, zobowiązania z tytułu dostaw i usług, budżetów, pracowników itp., pochodne instrumenty finansowe, które wykazują straty, część krótkoterminową biernych rozliczeń międzyokresowych.

6. Pozostałe kapitały – w tej pozycji wykazuje się wszystkie kapitały (poza kapitałem zakładowym). Aby kwotę uzyskanych środków finansowania zaliczyć do kapitałów należy mieć pewność, że środki te nigdy nie będą mogły w przyszłości podlegać zwrotowi. Definicję kapitału spełniają różnorodne kapitały i fundusze zapasowe, rezerwowe, z aktualizacji wyceny aktywów, różnice kursowe z przeliczenia jednostek wchodzących w skład grup sporządzających sprawozdania finansowe w walutach innych niż waluta prezentacji jednostki dominującej. Nie spełniają definicji kapitału zwrotne dopłaty do kapitału spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i fundusz udziałowy w spółdzielniach.

7. Pozostałe pasywa – tą pozycję pasywów umieściłem w bilansie, żeby sprawdzić, że dane o pasywach są spójne. Okazało się, że tak, ale nie dla wszystkich danych ściągniętych z Internetu musi tak być.

8. Uzgodnienie kapitału własnego zamieściłem z ciekawości.

Niezgodności wynikają z tego, że CCC posiadając kilkanaście spółek poza Polską, wykazuje jako składnik kapitału różnice kursowe z konsolidacji tych spółek. Ponadto CCC wyemitowała dla pracowników opcje na akcje. Bieżąca wycena i realizacja tych opcji powoduje zmiany wysokości kapitału.

Rzut oka na różnice w wartości kapitałów własnych pokazuje, że miedzy III i IV kwartałem 2012 r. nastąpiło jakieś dziwne przemieszczenie kapitałów, którego nie warto wyjaśniać. Należałoby wyjaśnić nagły spadek kapitału, który nastąpił w II kwartale 2012 r. Zajrzałem do sprawozdania finansowego za 2012 r. – spadek kapitału w kwocie 9.341 tys. zł nastąpił z powodu rozwiązania programu opcji pracowniczych.

W następnych postach krótkie omówienie rachunku zysków i strat.

Waldemar Mierniczek

092 Metoda księgowości podwójnej, czyli w jaki sposób Rockefeller został bogaczem

Jak podają przekazy historyczne młody i biedny Rockefeller postawił suchą stopę w Stanach Zjednoczonych. Rozejrzał się dookoła. Biega i smród. Wszędzie pełno nędzarzy jakim i on był. „Przejdę się po nabrzeżu” pomyślał i jak pomyślał tak uczynił ponieważ nie miał zwyczaju zmieniać swoich postanowień. Brudne rodziny w łachmanach z workami na ramionach, gdzieniegdzie biedacy sprzedający chude potrawy: ziemniaki, parówki i kapustę. „Jak u mnie w Niemczech” pomyślał Rockefeller i zawstydził się, ponieważ ten rodzaj myślenia nie przybliżał go do celu, którym było zdobycie fortuny w Hameryce.

Nagle kątem oka dostrzegł w rynsztoku dosyć okazałego ziemniaka. Podniósł go na wysokość oczu i po krótkotrwałej lustracji doszedł do wniosku, że od tego ziemniaka rozpocznie swoje wiekopomne przedsięwzięcie. W głowie przebiegały mu cyfry biznesplanu, który tworzył na prędce. Nie wiedział tylko jaki rodzaj księgowości zastosować:

1. Księgowość bez ksiąg – Jeżeli w pierwszym dniu mojego przedsięwzięcia – myślał gorączkowo – spiszę mój majątek to będę miał zestawienie kapitału, z którym zaczynam interes. Jeżeli na koniec roku spiszę mój majątek po raz drugi i wycenię go, to będę wiedział ile zarobiłem przez ten rok. Wystarczy inwentarz na początek i na koniec roku obrotowego. Eeeee! – to zbyt proste …

2. Księgowość jednostronną – Zapiszę w księdze wszystkie swoje przychody i wydatki, to będę wiedział na koniec roku ile zarobiłem! W taki sposób będą w XXI wieku Polacy prowadzić księgi przychodów i rozchodów. Eeeeeee! – to głupie …

3. Księgowość dwustronną polegająca na tym, że każdą operację gospodarczą zapisujemy w dwojaki sposób: jako posiadany majątek (aktywa, strona winien) i jako źródła finansowania majątku (kapitał własny i obcy (kredyty, pożyczki, leasing finansowy, zobowiązania)) …

Księgowania

1. Jako człowiek ambitny Rockefeller wybrał trzecie rozwiązanie, popatrzył na ziemniaka, wyciągnął z kieszeni księgę handlową i zaksięgował:

Po stronie majątku: materiały 0,01 USD, po stronie źródeł finansowania: kapitał zakładowy 0,01 USD.

2. Wieczorem Rockefeller dosiadł się do wielkich ognisk palonych przez bezdomnych i upiekł w popiele swojego ziemniaka, ale nie zjadł go, chociaż głód skręcał mu kiszki, sprzedał innemu głodnemu za 0,02 USD. Operację sprzedaży ziemniaka zapisał:

Po stronie majątku: środki pieniężne 0,02 USD i materiały – (minus) -0,01, po stronie źródeł finansowania: zysk ze sprzedaży 0,01 USD.

3. Następnie za posiadane dwa centy zakupił dwa surowe ziemniaki, które zaksięgował:

Po stronie majątku: materiały 0,02 USD, środki pieniężne -0,02 USD, po stronie źródeł finansowania nic nie zaksięgował, ponieważ wielkość źródeł finansowania nie zmieniła się.

4. Słaniając się z głodu ze ślinką cieknącą spomiędzy spiekłych warg Rockefeller odczekał nad ogniskiem, aż jego dwa ziemniaki upiekły się w popiele, a potem sprzedał jednego ziemniaka księgując:

Po stronie majątku: środki pieniężne 0,02 USD, materiały – (minus) 0,01 USD, po stronie źródeł finansowania zysk ze sprzedaży 0,01 USD.

5. Drugiego ziemniaka zjadł wypłacając sobie niejako dywidendę w naturze i poszedł spać. Ale zanim poszedł spać zaksięgował:

Po stronie majątku: materiały – (minus) 0,01 USD, źródła finansowania: dywidendy wypłacone 0,01 USD.

6. Następnego dnia Rockefeller obudził się i prostując połamane kości zaklął: „do niczego taki biznes, trzeba przyspieszyć kroku”. Pożyczył Dolara, kupił 100 ziemniaków, upiekł w popiele ogniska i sprzedał. Wieczorem oddał pożyczonego dolara i 30 centów odsetek (potworne oprocentowanie), kupił sobie pizzę za 3 centy (bo nie mógł już patrzeć na ziemniaki) i poszedł spać. Najpierw jednak zaksięgował:

a) w momencie otrzymania pożyczki:

Po stronie majątku: środki pieniężne 1,00 USD, po stronie źródeł finansowania: kredyt 1,00 USD.

b) w momencie zakupu ziemniaków:

Po stronie majątku: materiały 1,00 USD, środki pieniężne – (minus) 1,00 USD.

c) w momencie sprzedaży ziemniaków:

Po stronie majątku: środki pieniężne 2,00 USD, materiały – (minus) 1,00 USD, po stronie źródeł finansowania zysk 1,00 USD.

d) w momencie oddania długu i odsetek od długu:

Po stronie majątku: środki pieniężne – (minus) 1,30 USD, po stronie źródeł finansowania: kredyt – (minus) 1,00 USD, zysk – (minus) 0,30 USD

e) w momencie zakupu pizzy:

Po stronie majątku: środki pieniężne – (minus) 0,03 USD, po stronie źródeł finansowania: wypłata dywidendy – (minus) 0,03 USD.

Następnego dnia Rockefeller musiał zrezygnować z pieczenia ziemniaków w ogniskach biedaków, gdyż pogonili go, wstrętnego spekulanta i kapitalistę żywiącego się ich krwią. Krzyczeli za nim: „Sam sobie rozpal ognisko, jeżeli chcesz z niego czerpać korzyści i zarabiać na naszej biedzie.” Jak powiedzieli tak zrobił. Zmodyfikował swoje księgi handlowe w ten sposób, że od następnych operacji wyodrębnił rachunek zysków i strat. Ale to już inna bajka.

Dokonując pierwszych księgowań Rockefeller czynił to niejako na trzech poziomach:

i) operacji gospodarczej,
ii) kont i ksiąg rachunkowych, oraz
iii) bilansu.

Językiem rachunkowości można to przedstawić tak:

a) na poziomie operacji gospodarczych:

Tabela nr 81 – Rockefeller poziom operacji gospodarczych

b) na poziomie kont i ksiąg rachunkowych:

Tabela nr 82 – Rockefeller poziom kont i ksiąg rachunkowych

c) na poziomie bilansu:

Tabela nr 83 – Rockefeller poziom bilansu

Waldemar Mierniczek