004. Cienie

Nie tylko korpusy świec mają znaczenie, także cienie, ich długość lub ich brak mogą być istotne dla oceny trendów rynkowych. Długie cienie świadczą o niezdecydowaniu  inwestorów, którzy dokonują transakcji po różnych cenach, mocno odbiegających od cen otwarcia i zamknięcia.

Pomocne przy analizie świec i ich cieni będzie zdefiniowanie w kolumnach excela długości cieni:

Tabela nr 5 POLNORD Cienie

Możesz otworzyć/ściągnąć plik w formacie xls: POLNORDCieniexls.

Kolumny G, H, I, O i P zostały zdefiniowane w poprzednich postach bloga. Definiujemy długość cieni:

V – górny cień białej świecy – =JEŻELI(+G4=PRAWDA;+C4-E4;FAŁSZ),

W – górny cień czarnej świecy – =JEŻELI(+H4=PRAWDA;+C4-B4;FAŁSZ),

X – górny cień doji – =JEŻELI(+I4=PRAWDA;+C4-B4;FAŁSZ),

Y – dolny cień białej świecy – =JEŻELI(+G4;+B4-D4;FAŁSZ),

Z – dolny cień czarnej świecy – =JEŻELI(+H4=PRAWDA;+E4-D4;FAŁSZ),

AA – dolny cień doji – =JEŻELI(+I4=PRAWDA;+B4-D4;FAŁSZ).

Tylko jedna z kolumn V, W i X wykazuje wartość, dwie pozostałe wykazują „FAŁSZ”, jeżeli jest inaczej, to znaczy, że wzory są błędne. Ta sama zasada dotyczy kolumn Y, Z i AA.

Po tym wstępie możemy wyznaczyć białe marubozu i czarne marubozu. Marubozu to wysoka (długa) świeca bez cieni (można powiedzieć, że jest to świeca bezcienna).

Tabela nr 6 POLNORD Marubozu i Formacje zatrzymania

Możesz otworzyć/ściągnąć plik w formacie xls: POLNORDCieniexls.

Definiujemy marubozu:

AB – białe marubozu – =ORAZ(+O5=PRAWDA;+V5=0;+Y5=0),

AC – czarne marubozu – =ORAZ(+P5=PRAWDA;+W5=0;+Z5=0).

Uwaga: ponieważ wzory wyznaczające marubozu odwołują się do kolumn, w których wyznaczono długie świece, mogą być wyznaczone począwszy od wiersza nr 5. Na wykresie nie znajduje to odzwierciedlenia ponieważ wykres zaczyna się od wiersza nr 1198.

O formacjach zatrzymania pisze  Nison w przytoczonej na wstępie blogu książce. Formacja zatrzymania hossy pojawiająca się na niskich poziomach cenowych zapowiada hossę (polska nazwa nieprawidłowo sugeruje, że zatrzymuje hossę), natomiast formacja zatrzymania bessy zapowiada spadki (polska nazwa nieprawidłowo sugeruje zatrzymanie bessy). Oczywiście nie będziemy się tu zajmować wyznaczaniem niskich lub wysokich poziomów cenowych, od tego są bardziej skomplikowane programy i wzory. My identyfikujemy formację (świecę o zadanych parametrach), a zadaniem inwestora jest zinterpretowanie, czy ma ona znaczenia czy nie, biorąc pod uwagę także informację o tym, czy poziom cenowy jest niski, czy wysoki.

AD – formacja zatrzymania hossy – =ORAZ(+O5=PRAWDA;+Y5=0;+V5>0),

AE – formacja zatrzymania bessy – =ORAZ(+P5=PRAWDA;+W5=0;+Z5>0).

Uwaga: ponieważ wzory wyznaczające formacje zatrzymania odwołują się do kolumn, w których wyznaczono długie świece, mogą być wyznaczone począwszy od wiersza nr 5. Na wykresie nie znajduje to odzwierciedlenia ponieważ wykres zaczyna się od wiersza nr 1198.

Długość cieni ma znaczenie w świecach wysokiej fali (świecach na wysokich nogach). Są to świece o obydwu długich cieniach. Dla potrzeb niniejszego blogu przyjęto, że długim cieniem możemy nazwać cień, którego długość wynosi co najmniej 3% ceny otwarcia.

Tabela nr 7 POLNORD Świece wysokiej fali

Możesz otworzyć/ściągnąć plik w formacie xls: POLNORDCieniexls.

Definiujemy świece wysokiej fali: 

AF – biała świeca wysokiej fali – =ORAZ(+G4=PRAWDA;+V4>3%*B4;+Y4>3%*B4),

AG – czarna świeca wysokiej fali – =ORAZ(+H4=PRAWDA;+W4>3%*B4;+Z4>3%*B4),

AH – doji wysokiej fali – =ORAZ(+I4=PRAWDA;+X4>3%*B4;+AA4>3%*B4).

Spójrzmy co wyszło z naszych obliczeń:

Wykres nr 6 POLNORD Cienie

Na pierwszy rzut oka widać, że większość zidentyfikowanych przy pomocy excela formacji zatrzymania ma zbyt krótkie korpusy. Zostało to spowodowane wyznaczeniem zbyt niskich współczynników dla wysokich świec (5%) i długich świec (4%). Współczynniki te sprawdziły się dla kursów akcji PZU przy wartości jednej akcji przewyższającej 300,00 zł, natomiast okazały się zbyt niskie dla akcji POLNORD-u o wartości jednej akcji 6,00 zł – 8,00 zł. Powyższy wykres ilustruje zasadę, że dla każdego papieru wartościowego współczynniki powinny zostać wyznaczone indywidualnie.

Świeca nr 1 nie jest formacją zatrzymania hossy ponieważ jej cena otwarcia różni się minimalnie od ceny minimalnej.

Po tych wstępnych rozważaniach dotyczących świec można już przejść w następnym poście do definiowania za pomocą excela właściwych formacji świecowych.

Waldemar Mierniczek

003. Korpusy

Podział na białe świece, czarne świece i doji to podział według rodzaju posiadanego korpusu. Możemy przeprowadzić także inne podziały świec według korpusów. Dla potrzeb łatwiejszej identyfikacji formacji świecowych zdefiniujmy pojęcia wysokiej świecy, długiej świecy i szpulki (komy).

Wysoka świeca to świeca o długim korpusie.

Długa świeca to świeca o długim korpusie. Steve Nison pisze we wspomnianej przeze mnie książce, że długa świeca to świeca o korpusie co najmniej trzy razy dłuższym niż poprzedzająca ją świeca.

Mamy tu więc od razu problem, czy nie jest to już formacja świecowa, ponieważ musi być definiowana przy pomocy poprzedzającej ją świecy.

Szpulka (koma) to świeca o krótkim korpusie.

Szpulka pokazuje, że ruchy cen są niewielkie, więc przy rozpoznawaniu formacji świecowej kolor szpulki z zasady jest nieznaczący albo niewiele znaczący. Wysokie i długie świece pokazują znaczące ruchy cen w górę lub w dół więc ich kolor jest zawsze istotny przy interpretacji formacji świecowych.

Wykres nr 5  PZU Wysoka świeca, Długa świeca, Szpulka

Definiujemy trzy rodzaje świec przy pomocy excela. Najpierw świece wysokie:

Tabela nr 2 PZU Wysoka świeca

Możesz ściągnąć tabelę w formacie xls: PZUKorpusyxls.

Kolumny G, H i I zostały zdefiniowane w poprzednim spocie.

Dla zdefiniowania wysokiej świecy (kolumny J i K) przyjąłem, że jej korpus (wahanie ceny) musi być dłuższy niż 5% kursu otwarcia. Zapewne można użyć innych metod, albo przyjąć inny współczynnik niż 5%. Przy wyborze właściwego współczynnika należy kierować się zdrowym rozsądkiem, gdyż może on być różny (współczynnik, a nie zdrowy rozsądek) dla różnych papierów wartościowych, np. dla akcji o niskiej wartości (np. 2 zł) może być większy niż 5%, a dla WIG-u na pewno jest mniejszy niż 5%.

J – wysoka biała świeca – =ORAZ(+G4=PRAWDA;+(+E4-B4)>5%*B4),

K – wysoka czarna świeca – =ORAZ(+H4=PRAWDA;+(+B4-E4)>5%*B4).

W kolumnie L wyliczamy moduł (wartość bezwzględną) korpusu (różnicy pomiędzy ceną otwarcia a ceną zamknięcia). Przyda się przy ustalaniu formuł logicznych dla długich białych i czarnych świec.

L – =MODUŁ.LICZBY(+(+E4-B4)).

Następnie definiujemy długie świece:

Tabela nr 3 PZU Długa świeca

Możesz ściągnąć tabelę w formacie xls: PZUKorpusyxls.

Korpusy długich świec definiujemy jako 4% ceny otwarcia i jako co najmniej 300% korpusu poprzedniej świecy:

M – długa biała świeca – =ORAZ(+G5=PRAWDA;+L5>(3*L4);+L5>(4%*B5)),

N – długa czarna świeca – =ORAZ(+H5=PRAWDA;+L5>(3*L4);+L5>(4%*B5)).

Definiowanie długich świec możemy zacząć od 5 wiersza, ponieważ długa świeca jest zdefiniowana według świecy zdefiniowanej w czwartym wierszu, która jest pierwszą świecą w arkuszu kalkulacyjnym. Na załączonym wykresie jest to niewidoczne, gdyż pokazany fragment zaczyna się w od 313 wiersza arkusza kalkulacyjnego.

Ponieważ wysokie i długie świece pokazują istotne wzrosty i spadki cen nie będą nam w przyszłości potrzebne kolumny, w których zdefiniujemy wysoką święcę i długą świecę, przydatne natomiast mogą się okazać kolumny, w których zostaną zdefiniowane wysokie lub długie białe świece oraz wysokie lub długie czarne świece:

O – wysoka lub długa biała świeca – =LUB(+J5=PRAWDA;+M5=PRAWDA),

P – wysoka lub długa czarna świeca – =LUB(+K5=PRAWDA;+N5=PRAWDA).

W kolumnie Q zdefiniowano wysoką lub długą świecę, ale nie jestem pewien, czy to się w przyszłości przyda.

Q – wysoka lub długa świeca – =LUB(+O5=PRAWDA;+P5=PRAWDA).

Na zakończenie tego spotu przechodzimy do definiowania szpulek:

Tabela nr 4 PZU Szpulka

Możesz ściągnąć tabelę w formacie xls: PZUKorpusyxls.

Szpulki zdefiniowano jako 2% ceny otwarcia. Uwagi dotyczące względności współczynnika 5% dla wysokiej świecy odnoszą się także dla współczynnika 2% dla szpulki. Dla każdego papieru wartościowego prawidłowy współczynnik może być inny i powinien zostać ustalony na podstawie doświadczenia lub metodą prób (kolejnych przybliżeń).

R – biała szpulka – =ORAZ(+G5=PRAWDA;+L5<2%*B5),

S – czarna szpulka – =ORAZ(+H5=PRAWDA;+L5<2%*B5).

Ponieważ szpulki pokazują niewielkie wahania cen, definiowane w kolejnych spotach formacje będą potrzebowały danych z kolumny „szpulka”, a niektóre nawet z kolumny „szpulka albo doji”.

T – szpulka – =LUB(+R5=PRAWDA;+S5=PRAWDA),

U – szpulka albo doji – =LUB(+T313=PRAWDA;+I313=PRAWDA).

Popatrzmy jeszcze raz na wykres. Świeca nr 1 jest świecą wysoką, ale nie jest świecą długą, ponieważ poprzedzająca ją świeca nr 2 jest świecą o zbyt długim korpusie. Świeca nr 2 spełnia oba warunki dla świecy długiej: 1) jej korpus jest co najmniej trzy razy dłuższy niż poprzedzającej ją świecy doji, której korpus = 0, 2) jej korpus to co najmniej 4% ceny otwarcia. Gdyby nie ten drugi warunek, długą świecą mogłaby zostać szpulka o bardzo małym korpusie, która na wykresie wyglądałaby jak doji. Świeca nr 3 optycznie wygląda na długą białą świecę, jednakże nie spełnia warunku, który mówi, że jej korpus musi być co najmniej trzy razy dłuższy od korpusu poprzedniej świecy. Świeca ta spełnia drugi warunek dla długiej świecy, gdyż długość jej korpusu (14,20 zł) stanowi 4,28% ceny otwarcia (331,80 zł). Ale jeden warunek to za mało. Świeca nr 3 nie spełnia warunku dla wysokiej świecy ponieważ długość jej korpusu nie przekracza 5% ceny otwarcia.

Świeca nr 4 jest szpulką, a świeca nr 5 nie jest szpulką. Wizualnie chyba to trzyma się kupy. Szpulka nr 6 bardziej przypomina doji, jednakże ewidentnie jej cena otwarcia jest różna niż cena zamknięcia.

Waldemar Mierniczek

002 Świece

 Rycina nr 1 Budowa świecy

 Moja wiedza o formacjach świecowych oparta jest na książce guru formacji świecowych na zachodzie Steve Nison „Świece i japońskie techniki analizowania wykresów” WIG PRESS Warszawa 1996 r. Fragmentarycznie korzystałem także z książek Etzkorn Mark „Oscylatory” WIG PRESS Warszawa 1999, Gately Ed „Cena i czas Zarys metod analizy technicznej” WIG PRESS Warszawa 1999, Murphy John J. „Analiza techniczna” WIG PRESS Warszawa 1995, Werner Janusz „Jak wygrywać na polskiej giełdzie” Hermes Gliwice brak roku wydania, oraz z wiedzy internetowej.

Pierwszy podział świec jaki nasuwa się intuicyjnie to: biała świeca (świeca o białym korpusie), czarna świeca (świeca o czarnym korpusie), doji (świeca bez korpusu). Wzory arytmetyczne dla tych świec to:

1. Biała świeca:

Cena otwarcia < cena zamknięcia,

2. Czarna świeca:

Cena otwarcia > cena zamknięcia

3. Doji:

Cena otwarcia = cena zamknięcia.

W excelu wygląda to tak:

Tabela nr 1 ABC Biała Czarna Doji

 Plik w formacie xls: ABCBialaCzarnaDojixls.

A na wykresie wygląda to tak (wykres dla innej spółki):

 Wykres nr 4 Doji

Proszę zwrócić uwagę, że to co na wykresie wygląda jako doji (świeca bez korpusu) nie zawsze jest doji zgodnie z wzorami arytmetycznymi. Złudzenie optyczne powoduje, że czarne świece o bardzo małych korpusach (2, 3, 6 i 7) jawią się jako doji. Od inwestora będzie zależało, czy dokonując końcowej weryfikacji istnienia formacji świecowej uzna białe i czarne świece o bardzo małych korpusach za doji, czy nie.

Także przy tworzeniu arkusza kalkulacyjnego można z góry założyć, że białe i czarne świece o bardzo małych korpusach to doji, ja jednak, dla jasności i prostoty tworzenia wzorów pozostanę przy tym, że doji to świeca, której cena otwarcia jest równa cenie zamknięcia.

Doji przyjmuje różną postać. Będzie to zarówno świeca bez cieni (na wykresie jako pozioma kreska), jak i świeca bez jednego z cieni lub z dwoma cieniami.

Rycina nr 2 Doji

Tworzenie arkusza kalkulacyjnego zaczynamy od ściągnięcia z Internetu kursów akcji lub innych papierów wartościowych. Jest wiele stron internetowych, których nie będę reklamował, które oferują za darmo kursy archiwalne. Ja ściągam pliki ze źródła, czyli ze strony internetowej Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Są to pliki w formacie csv, który bez problemu otwiera się w excelu.

Po skasowaniu niepotrzebnych kolumn pozostawiamy:

A – data,

B – kurs otwarcia,

C – kurs maksymalny,

D – kurs minimalny,

E – kurs zamknięcia,

Wypełniamy nagłówki kolumn G, H i I:

G – Biała świeca,

H – Czarna świeca,

I – Doji.

Wzory w kolumnach G, H i I wyglądają następująco:

G – =JEŻELI(+E4>B4;PRAWDA;FAŁSZ),

H – =JEŻELI(+B4>E4;PRAWDA;FAŁSZ),

I – =JEŻELI(+E4=B4;PRAWDA;FAŁSZ).

Są to wzory dla czwartego wiersza arkusza kalkulacyjnego. Skopiowanie wzorów z tego wiersza do pozostałych wierszy załatwia sprawę. Jeżeli okazałoby się, że jakaś świeca została pokazana jako czarna i biała, czarna i doji lub biała i doji, albo jako biała, czarna i doji, to oznaczało by, że wzory są na pewno złe.

Waldemar Mierniczek